Kultura

«Itxasoa beti gañezka-naian dabil. Baño beti gelditzen da bere esparruan, arkaitz zakarri zartakoa edo ondartz gaxoari muxu eman dioneko». Halaxe hasten da Yakin aldizkariaren lehen zenbakia, lehenengo artikuluari ‘Loyola’ko San Iñazio, Loyola’koa’ izenburua jarrita. Irakurle jatorrari «itz bi besterik ez, baña auetxek ondo esandakoak» egin nahi, eta aldizkariaren helburu, asmo edo nahia hauxe du: «elkarri lagunduz gure euskera jatorra jakintza-soineko janztea».

Espainian patata esaten da; Frantzian, Ouistiti (tximinoa); Mexiko, Argentina edo Hondurasen, Whisky; Estatu Batuetan, Cheese (gazta); Armenian, Tsitiky Trav (atera da txoritxoa). Lerro hauek hemen idazten ari naiz eta hor nonbait Orion bikotekide ohiak eraildako emakumearen gorpuaren argazkia dabil bolo-bolo. Niri ez zait iritsi, eta ez dut bilatu. Baina bitxia da argazkiak egon badaudela dakidanetik burura eszena horren irudi posibleak heldu zaizkidala, sortu ditudala irudi horiek.

2022an Euskal Autonomia Erkidegoan Hezkuntza Lege aurreproiektuaren zirriborroa onartu zuen Eusko Jaurlaritza osatzen duen gehiengo politikoak. Ordutik, nahikoa iskanbila sortu da hezkuntza komunitatearen eta eragile ezberdinen artean. Matrikulazioaren garaian ari naiz lerro hauek idazten, eta lauso bezain narras egindako proposamena herri bat baino gehiagotan izan da eztabaida iturri. Ikastetxeen publikotasun asmoa, Zaurgarritasun Indizea eta ikasleen orekatzea izan dira harrabots handiena sortu duten gaiak; baina, hizkuntzei ematen zaien trataera eta konkretuki euskara eta euskal kulturaren gabezia ere jo puntuan jarri dira.

Haur literaturako ipuin baten izenburua izan zitekeen. Teo udalekuetan, amona bizikletan eta Irati frontoian. Eta badu misteriotik ere: nola bukatu du Irati pelikulako promozioak pilotalekuetan? Kuriosoa da ezker hormako Urzante, La gula del Norte eta Astoreko karatulen artean Edurne Azkarate eta Eneko Sagardoyren irudiak nola nabarmentzen diren. Txapa azpiko toldoan ere Irati: otsailaren 24an estreinaldia zinemetan.

Badira gure betiko lur hau berritzen duten zerak. Geruzak izeneko proiektua sortu da, «gazteen eguneroko kezka eta galderetatik abiatuta, euskaraz eta euskaratik, feminismoa, soziolinguistika, kultura eta pentsamendua lantzea helburu duen ikus-entzunezko sorta». Idazten ari naizen egun honetarako lehen kapitulua soilik dago ikusgarri, eta gazteen arteko hizketagai desira da. Bost gaztek desira nola ulertzen duten, zerekin lotzen duten, zertarako erabiltzen duten konpartitzen dute elkarrekin; eta, bide batez, pantailarekin ere bai.

Poesia eta hitz-jolas merkeak erabili izan ditut izenburuetarako orain arte, baina, ikasturte berrian beteko ez ditugun asmoei heltzen diegu eta kontu serioez aritzeko gogoa sartu zait ba; eta hori da politika, eta hori da ekonomia. Zertan eta zenbat gastatzen da kultura deitzen dioten horretan?

Egongo da azalpenen bat, ikerketa, liburu edo autore dontsuren bat, zergatik bost –eta ez bi, hamaika koma hiru, edo hogeita sei– ditugula azaltzen duena, baina, hori beste baterako gai; kontua da sinistuta gaudela bost zentzumen ditugula, eta adostuta dago zein diren bostak: ikusmena, ukimena, usaimena, dastamena eta entzumena. Zentzumenen bidez kanpo munduaren berri izan eta erantzunak emateko kapaz gara, eta, hargatik, erabat lotuta daude zentzumenak kulturarekin.

Margaret Mead antropologo estatubatuarrak badu saiakera labur bat Kultura eta konpromisoa (1970) izenekoa. Kultura zentzu antropologikoan aztertzen du Meadek, bizimodu eta balio-multzo gisa, eta hiru kultura mota bereizten ditu: postfiguratiboa, kofiguratiboa eta prefiguratiboa.

Uda honetan Udalbiltzak martxan jarri duen Geuretik sortuak proiektuan parte hartzeko aukera izan dut beste hogeita sei kulturgilerekin batera. Proiektuaren lehenengo edizioa izan da, eta honela azaltzen du Udalbiltzak bere zioa:

Iñigo Astiz idazle eta Berria egunkariko kazetariak erreportaje mamitsua ondu zuen maiatzaren 30ean. ‘ETAk bildutako artelan galduak’. Izenburua bera erakargarria zen, eta, kulturako albisteekin askotan gertatzen ez den bezala, gehien irakurriena izan zen hiru egunez.

Aurreko zenbakian idatzi nuen lehenengoz txoko honetan, eta estreinatutako zapatekin nola, pausoa motelago eta kontu handiagoarekin ematen ibili nintzen. Kultura zer eta zertarako galderei aurki desados egongo naizen erantzuna eman nien, eta, aireportuen antzera (inork dagoeneko ahaztu baditu), behin kontrol gunea arnasaz justu baina zaratarik gabe pasata, libre(ago). Bi gairi heldu nahi nieke oraingoan.

Jakin aldizkarian, txo! Bi hilean behin begiak zabal-zabal esku artean hartu, arkatzarekin azpimarratzen hasi eta entresakak irakurtzen bukatzen duzun aldizkarian. Irakurri al duzu azkenengo zenbakia? Eta zuk, baiezkoa buruaz, klaro ba. Egun sekula baino gutxiago irakurtzen dela dioen ustearen aurka zaude, edo hala uste duzu. Irakurtzea, ordea, bihurtu da sekula baino gehiago jakiteko bide, eta, akaso, inoizko jakintzarako muga handien. Nahi dugulako jakin, baina nahi dugulako minetik urrun, eta euskararen esan kuriosoa da minaren positiboa: maitemina, herrimina, jakin-mina.